مشکلات اسکان کارگری در تهران؛ چالشی بزرگ برای مدیریت شهری
پیام کنفرانس-رقیه فرخی: شهر تهران به عنوان پایتخت و مرکز اقتصادی ایران، با جمعیتی بیش از ۹ میلیون نفر در داخل شهر و ۱۴ میلیون نفر در حومه، بزرگ‌ترین شهر ایران است. رشد بی‌رویه جمعیت و تمرکز اقتصادی موجب شده که این شهر به مقصد اصلی مهاجرت‌های کارگری تبدیل شود. مطابق آمارها، تهران سالانه پذیرای بیش از ۳۵۰ هزار مهاجر داخلی است که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها را کارگران تشکیل می‌دهند. بااین‌حال، مدیریت شهری تهران، فاقد یک سیاست جامع و منسجم برای اسکان این گروه است. به‌ویژه عدم هماهنگی میان نهادهایی مانند وزارت راه و شهرسازی، شهرداری و وزارت کار، موجب شده است که بسیاری از برنامه‌های حمایتی با شکست یا تأخیر روبه‌رو شوند.
مروری بر وضعیت کنونی اسکان کارگری در تهران
بر اساس گزارش وزارت راه و شهرسازی، بیش از ۳ میلیون نفر از جمعیت تهران در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند.
بررسی ها نشان می دهد، این مناطق اغلب فاقد زیرساخت‌های اولیه مانند آب آشامیدنی سالم، سیستم دفع فاضلاب و حمل‌ونقل عمومی مناسب و بیش از ۷۰ درصد از این اماکن فاقد مجوز رسمی هستند.
هزینه بالای مسکن، فقدان سیاست‌های حمایتی مناسب، گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی و نبود زیرساخت‌های کافی از جمله چالش‌های اسکان کارگران در این کلان‌شهر هستند و ضعف‌های مدیریتی، ازجمله نبود سیاست‌گذاری یکپارچه، کمبود نظارت و عدم هماهنگی میان نهادها، وضعیت را پیچیده‌تر کرده است.
یکی از دلایل افزایش فشار بر کارگران، نبود سیاست‌های حمایتی مانند کنترل قیمت اجاره یا تأمین مسکن اجتماعی است که می‌توانست از افزایش هزینه‌های زندگی جلوگیری کند.
مشکلات مدیریتی مرتبط با اسکان کارگری
-فقدان سیاست‌گذاری جامع و هماهنگ
در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، دولت‌ها با اجرای طرح‌های مسکن اجتماعی شرایط اسکان اقشار کم‌درآمد را تسهیل می‌کنند، در ایران برنامه مشخصی برای این موضوع وجود ندارد.
طرح‌هایی مانند مسکن مهر نتوانستند نیازهای کارگران شهری را برطرف کنند، چراکه بیشتر این پروژه‌ها در مناطقی دورافتاده و بدون زیرساخت اجرا شدند.فقدان یک نهاد مدیریتی واحد که بتواند مسئولیت کامل اسکان کارگران را بر عهده بگیرد، موجب پراکندگی وظایف و ناکارآمدی شده است.
-تداخل وظایف میان نهادها
وظایف مرتبط با مسکن کارگری بین نهادهایی مانند وزارت راه و شهرسازی، شهرداری و وزارت کار با رشد بی‌رویه جمعیت و تمرکز اقتصادی موجب شده که این شهر به مقصد اصلی مهاجرت‌های کارگری تبدیل شود. مطابق آمارها، تهران سالانه پذیرای بیش از ۳۵۰ هزار مهاجر داخلی است که بخش قابل‌توجهی از آن‌ها را کارگران تشکیل می‌دهند. این جمعیت قابل‌توجه اما با چالش‌های عمیقی در زمینه اسکان روبه‌رو است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هزینه مسکن در تهران بیش از ۵۵ درصد درآمد خانوارهای کارگری را می‌بلعد و بسیاری از این افراد به حاشیه‌نشینی یا سکونت در خوابگاه‌های غیراستاندارد روی آورده اند.
-کمبود نظارت بر سکونتگاه‌های کارگری
بسیاری از خوابگاه‌ها و منازل اشتراکی کارگری فاقد استانداردهای بهداشتی و ایمنی هستند و شهرداری و دیگر نهادهای مسئول نظارت کافی بر این سکونتگاه‌ها ندارند، که این امر موجب گسترش مشکلات بهداشتی و امنیتی شده است.
-تشدید مهاجرت معکوس و خروج نیروی کار از تهران
افزایش هزینه‌های زندگی در تهران موجب شده که برخی از کارگران به شهرهای کوچک‌تر بازگردند. این مسئله به کاهش نیروی کار در پایتخت و اختلال در صنایع و خدمات منجر شده است.طبق آمار، طی دو سال اخیر بیش از ۱۵۰ هزار نفر از ساکنان تهران به استان‌های دیگر مهاجرت کرده‌اند.
پیشنهادات و راهکارها
-اجرای طرح‌های مسکن اجتماعی
ساخت مجتمع‌های مسکونی ویژه کارگران با اجاره‌های کنترل‌شده می‌تواند فشار اقتصادی بر این قشر را کاهش دهد. دولت می‌تواند با ارائه یارانه به کارگران و مشوق‌های مالی به سرمایه‌گذاران، زمینه را برای اجرای این طرح‌ها فراهم کند.
تقویت نظارت و استانداردسازی سکونتگاه‌ها ایجاد چارچوب قانونی برای نظارت بر خوابگاه‌های کارگری و سکونتگاه‌های غیررسمی ضروری است. شهرداری و وزارت بهداشت می‌توانند با نظارت مستمر، استانداردهای بهداشتی و ایمنی این اماکن را ارتقا دهند.
-ایجاد بانک اطلاعاتی جامع
راه‌اندازی یک پایگاه داده دقیق درباره تعداد کارگران مهاجر، وضعیت مسکن آن‌ها و نیازهایشان می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های بهتر کمک کند.مشکلات مدیریتی مرتبط با اسکان کارگری در شهر تهران ناشی از عوامل مختلفی است که می‌توان آن‌ها را به ضعف در سیاست‌گذاری، عدم هماهنگی میان نهادها، کمبود منابع و عدم نظارت کافی تقسیم کرد. در زیر، جزئیات بیشتری درباره این مشکلات ارائه شده است:
ضعف در سیاست‌گذاری مسکن کارگری
-نبود برنامه‌ریزی جامع
سیاست‌های مسکن در تهران عمدتاً بر تأمین مسکن برای طبقات متوسط و بالاتر متمرکز بوده و نیازهای خاص کارگران و اقشار کم‌درآمد نادیده گرفته شده است. نبود طرح‌های مشخص برای ساخت سکونتگاه‌های مناسب برای کارگران یکی از مشکلات عمده است.
-عدم شفافیت در اولویت‌بندی
در بسیاری از برنامه‌های توسعه شهری، مسکن کارگری در اولویت قرار نمی‌گیرد. تمرکز بیشتر بر پروژه‌های تجاری و مسکونی پرهزینه بوده است که منافع کوتاه‌مدت مالی برای سرمایه‌گذاران دارند.
نبود هماهنگی بین نهادهای مرتبط
-فقدان مدیریت یکپارچه
نبودن یک نهاد مرکزی برای مدیریت و نظارت بر سکونتگاه‌های کارگری باعث ایجاد ناکارآمدی در ارائه خدمات به این اقشار شده است.
-کمبود منابع مالی و اجرایی
دولت و شهرداری اغلب با کمبود منابع مالی مواجه هستند و نمی‌توانند به‌طور کافی به نیازهای اسکان کارگری پاسخ دهند. این موضوع باعث می‌شود پروژه‌های مرتبط با مسکن کارگری یا اجرا نشوند یا با کیفیت پایین اجرا شوند.
-فقدان حمایت از سرمایه‌گذاری خصوصی
بخش خصوصی به دلیل نبود مشوق‌ها یا قوانین حمایتی مناسب، تمایلی به سرمایه‌گذاری در ساخت مسکن کارگری نشان نمی‌دهد.
عدم نظارت کافی بر سکونتگاه‌های کارگری
-مشکلات سکونتگاه‌های غیررسمی
سکونتگاه‌های غیررسمی کارگران اغلب بدون مجوز ساخته می‌شوند و تحت نظارت شهرداری یا دیگر نهادها قرار نمی‌گیرند. این وضعیت منجر به گسترش بافت‌های فرسوده و شرایط نامناسب زندگی می‌شود.
-نبود استانداردهای سکونتی
بسیاری از خوابگاه‌ها و منازل اشتراکی که توسط کارفرمایان به کارگران ارائه می‌شود، فاقد استانداردهای بهداشتی و ایمنی هستند. نبود نظارت کافی، امکان سوءاستفاده از کارگران را افزایش داده است.
عدم شفافیت در قوانین و مقررات
-فقدان قوانین حمایتی
در قوانین شهری و مسکن ایران، به‌طور خاص به حقوق کارگران در زمینه تأمین مسکن اشاره‌ای نشده است. این موضوع باعث می‌شود کارفرمایان یا دولت تعهد مشخصی برای تأمین سکونت مناسب نداشته باشند.
-عدم ضمانت اجرایی
حتی قوانینی که برای بهبود شرایط زندگی کارگران وضع شده‌اند، غالباً ضمانت اجرایی کافی ندارند یا به‌درستی اجرا نمی‌شوند.
تأثیر مدیریت غیرمتمرکز بر توزیع منابع
-عدم توزیع عادلانه منابع
مدیریت شهری تهران به دلیل تمرکزگرایی در مناطق خاص، معمولاً منابع و امکانات بیشتری را به مناطق مرکزی شهر اختصاص می‌دهد و مناطق حاشیه‌ای، که محل سکونت بسیاری از کارگران است، از این منابع محروم می‌شوند.
-توجه ناکافی به توسعه مناطق حاشیه‌ای
مناطق حاشیه‌ای تهران به دلیل کمبود خدمات شهری و نبود امکانات زیربنایی، جذابیتی برای سرمایه‌گذاری ندارند و این امر موجب کاهش کیفیت زندگی کارگران می‌شود.
-فقدان پایگاه داده جامع
یکی از مشکلات مدیریتی اصلی، نبود اطلاعات دقیق درباره تعداد کارگران مهاجر، وضعیت مسکن آن‌ها و نیازهایشان است. بدون داده‌های دقیق، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مؤثر غیرممکن است.
-عدم تحقیقات کاربردی
کمبود تحقیقات جامع در زمینه نیازهای مسکن کارگری و شرایط سکونت آن‌ها منجر به تصمیم‌گیری‌های غیرمؤثر و ناکافی شده است. این مشکلات مدیریتی نشان می‌دهد که رفع چالش‌های اسکان کارگری نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت، هماهنگی میان نهادها، و اصلاحات ساختاری در مدیریت شهری تهران است.
انتهای پیام/