صرفاً قوانین و تشویق‌ها و تنبیهات نمی‌تواند جمعیت را افزایش دهد
زهرا شیخی در نشست تخصصی بررسی ابعاد فرهنگی و اجتماعی مساله جمعیت که امروز، ۲۷ اردیبهشت ماه در سازمان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی برگزار شد، اظهار کرد: تحولات جمعیتی هر جامعه را سه مؤلفه زاد و ولد، مرگ‌ومیر و مهاجرت تعیین می‌کنند که هر سه این مؤلفه‌ها تحت تأثیر سیاست‌های دولتی، برداشت‌های فردی و بیناذهنی فرهنگی، ساختارهای اجتماعی و نیز شرایط اقتصادی قرار دارند.
وی ادامه داد: ازآنجا که به لحاظ جمعیت‌شناختی، پیری جمعیت باعث کاهش باروری شده و بر نرخ میانگین جمعیت فعال تأثیر منفی می‌گذارد، رشد کیفی جمعیت عملا در گرو افزایش زاد و ولد و کاهش مهاجرت خواهد بود. در مقابل، دست‌کم تا آنجا که به ایران مربوط می‌شود، جلوگیری از مرگ و میر که عمدتا جمعیت سالمند را هدف قرار می‌دهد، در حال حاضر تا حد زیادی به استانداردهای بین‌المللی نزدیک شده است و چالش‌های عمیق و متعدد پذیرش مهاجر نیز تمرکز بر این گزینه را مردود می‌سازد.
نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در میان مؤلفه‌های موضوعی مؤثر بر زادوولد و مهاجرت، سیاست‌های کنترل جمعیت که در دولت سازندگی آغاز شد و برای تقریبا دو دهه ادامه داشت، نخستین عامل مؤثر بر تحولات جمعیتی کشور طی دهه‌های گذشته به‌شمار می‌آید، عنوان کرد: علاوه‌بر این به رغم تغییر این سیاست‌ها، تأثیرات فرهنگی و اجتماعی بلندمدت انواع برنامه‌های کنترل بارداری در آن دوران همچنان با تبدیل به عادت و رویه معمول تا اندازه‌ای به قوت خود باقی مانده است و میل به تعدد فرزندآوری را در والدینی که عمدتاً در همان دوران به دنیا آمده‌اند، سرکوب کرده است. در حقیقت گره زدن مسائل اقتصادی و انتظار برای بهتر شدن وضع زندگی با فرزند کمتر در دهه هفتاد و هشتاد باعث شد که نگاه مردم نسبت به فرزند و خانواده عوض شود.
گرایش به سمت زندگی غربی و مدرن، اصلی‌ترین دلیل کاهش نرخ رشد جمعیت
شیخی افزود: با این توصیف از آنجا که نوع نگاه به زندگی و موضوع فرزندآوری در اذهان جمعی ایرانیان در طول سالیان متمادی تغییر کرده است، عامل فرهنگی گرایش به سمت زندگی غربی و مدرن را می‌توان اصلی‌ترین دلیل کاهش نرخ رشد جمعیت در کشور معرفی کرد که متأسفانه تأثیراتش را هم در عرصه‌های کلان مدیریتی و هم در عرصه‌های فردی و خانوادگی گذاشته است. گسترش سبک زندگی مدرن در بخشی از اقشار و جامعه ایرانی، عامل فرهنگی بسیار موثری در کاهش رشد جمعیت است. بسیاری از کشورهای غربی که دچار کاهش رشد جمعیت شده‌اند، نه مبتلا به مشکلات اقتصادی هستند و نه سیاست‌های کنترل جمعیت را اجرا کرده‌اند، اما سبک زندگی آنها موجب شده تا از لحاظ جمعیتی دچار مشکلات عدیده‌ای باشند. تأخیر در ازدواج، فرزندآوری و تک‌فرزندی هر چند ممکن است دلایل اقتصادی داشته باشد، اما یکی از علت‌های مهم در این زمینه ابعاد فرهنگی و اجتماعی است. با این همه از عامل اقتصادی نیز نمی‌توان چشم پوشید و بی‌کاری، تورم، افزایش هزینه‌های آموزش، بهداشت و مسکن، ازدواج و موارد دیگری از این قبیل در کاهش میل به فرزندآوری مؤثر بوده است.
وی گفت: در خصوص مسئله جمعیت در کنار اقناع عمومی نیاز به مهندسی‌های فرهنگی و اجتماعی است و این مهندسی‌ها همت والای مسئولین را می‌طلبد که متاسفانه تا به امروز این همت را آنچنان که باید ندیدیم. بحث جمعیت در کشور به عنوان یک مسئله و فراتر از آن یک معضل اجتماعی و فرهنگی است و سال‌ها در این باره صحبت می‌شود. صرفاً قوانین و تشویق‌ها و تنبیهات نمی‌تواند زمینه‌ساز افزایش جمعیت باشد و باید در کنار قوانین، فرهنگسازی و مهندسی‌های فرهنگی و برنامه‌ریزی‌های دقیق باشد و مردم اگر آثار افزایش جمعیت را در کوتاه مدت ملاحظه کنند قطعاً نگاهشان نسبت به افزایش جمعیت تغییر خواهد کرد.
شیخی بیان کرد: قانون جمعیت روی کاغذ خوب و مترقی است اما وقتی به مرحله اجرا می‌آید می‌بینیم که چقدر مشکلات دارد، البته فقط بحث قانون جمعیت نیست، قوانین خوبی داریم که بعضا به دلیل آیین‌نامه‌هایی که در اجرا تسهیل‌گر نیستند و اتفاقا به گونه‌ای نوشته می‌شوند که با روح قانون در تضاد است، مسئله ایجاد می‌کند. کار ما الان این است که نظارت‌ها را دقیق کنیم و ببینیم که چه می‌شود که این اتفاق می‌افتد.
توسعه پایدار، سند ۲۰۳۰ است
عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی ادامه داد: اشکال اصلی ما در اینکه به اینجا می‌رسیم این است که در بازی دیگران بازی می‌کنیم. دقت کردید از زبان مسئولان درباره نظم نوین جهانی چقد صحبت می‌شنویم. توسعه پایدار چیست؟ مال کی است؟ کجاست؟ توسعه پایدار سند ۲۰۳۰ است.
وی عنوان کرد: ما ظاهر زندگی دیگران را با باطن زندگی خود مقایسه می‌کنیم و آنچه از ظاهر کشورهای دیگر به نظرمان خیلی جذاب می‌آید را با باطن زندگی ایرانی خود مقایسه می‌کنیم. ما نباید عروسک خیمه شب بازی کسی شویم.باید خودمان هویت خودمان را پیدا کنیم؛ هویتی که بیشتر از اینکه زنانه یا مردانه باشد هویت خانوادگی، ایرانی و ایرانی‌اسلامی است و براساس آن تصمیم‌گیری کنیم.ما باید قدر خود را بدانیم. چقدر قدر خود را می‌دانیم؟ چقدر می‌دانیم که کی هستیم، کجا بودیم و کجا می‌خواهیم برویم.
شیخی خاطرنشان کرد: خیلی از مسائل ما نه فقط جمعیت که امروز تبدیل به بحران شده به این مسئله برمی‌گردد که جای دیگری برای ما تصمیم‌گیری می‌شود و همه در آن بازی نقش‌آفرینی می‌کنیم، بدون اینکه فکر کنیم که چه کار می‌کنیم و در بازی چه کسی داریم بازی‌گردانی می‌کنیم. نگاه کنید در هشت سال اخیر چند وزیر آموزش و پرورش عوض کردیم. واقعا چرا این اتفاق می‌افتد؟
سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه اصل تربیت فرزندان ما جدا از آنچه در خانواده شکل می‌گیرد در مدرسه شکل می‌گیرد، عنوان کرد: محیط کاری ما چقدر دارد به حواشی‌ای می‌پردازد که اتفاقا تبدیل به اصل ماجرا شده‌اند؛ حسادت‌ها، زیرآب‌زنی‌ها، چشم وهم‌چشمی‌ها. ما مصرف‌گرا و تجمل‌گرا شدیم. بجای اینکه کمک کنیم آنکه بالاتر از ماست رشد کند تا ما به پله بالاتر برویم، او را پایین می‌کشیم که خودمان به جایگاه او برسیم. پس بحران روی بحران را خودمان درست می‌کنیم.
وی ادامه داد: صرفا مسئله جمعیت، مسئله بحرانی ما نیست. مسئله جمعیت و مسائل دیگر از جمله مسائل زنان، مسئله مصرف انرژی، سبک زندگی و… از جمله مسائل ماست.
قشر نخبگانی با مسائلی درگیر هستند که شاید آن موضوع مسئله خیلی‌ها نباشد ولی مسئله است و اگر می‌خواهیم که جامعه‌مان پیشرفت کند همه ما چاره‌ای نداریم جز اینکه از خودمان بگذریم. وقتی همه دشمنان ما دنبال به این هستند که زن و مرد و خانواده ایرانی خودباوری خود را از دست دهد و دچار فروپاشی و ناامیدی شود پس باید مقابل آن عمل کنیم.
انتهای پیام